Gökhan Yorgancıgil

Alfred Hitchcock

Gerilim türünün en başarılı yönetmenlerinden Alfred Hitchcock‘un sıklıkla başvurduğu ve bir imza haline gelen bazı sinemasal durumlar, wikipedia‘nın yardımıyla:

* Sarışın faktörü
* Çocuğunun hayatını domine eden anne faktörü (Psycho)
* Suçlanan masum bir adam
* Gerilimi artırmak için kısıtlı aksiyon alanı (Lifeboat, Rear Window, Rope)
* Taraf değiştiren ya da güvenilmez karakterler
* Seyirci, hayatı tehdit altındaki karakteri izleyip eğlenirken şüpheli durumlar üstüne kurulmuş gerilim. (Vertigo, Foreign Correspondent filmindeki değirmen sahnesi)
* Ortalama insanların garip ya da tehlikeli durumlara itilmeleri. (North by Northwest, The Man Who Knew Too Much)
* Sakar veya beceriksiz otorite figürleri, özellikle polis memurları.
* Yaklaşan ölüm için sembolize karanlık kullanımı  (karanlık giysiler, gölgeler, duman vb.)
* Ünlü, sembolleşmiş mekanların güçlü bir görsellikle kullanımı (Özgürlük Heykeli, Rushmore Dağı, Forth Rail Köprüsü, Golden Gate Köprüsü, Albert Hall, British Museum, Picadilly Meydanı vs.)
* Yanlış, karışmış hatalı kimlik. (North by Northwest, The Wrong Man)
* Yaklaşan tehlike veya endişeyi temsil eden merdiven kullanımı.
* Önemsiz ve film boyunca açıklanmayacak yanıltıcı bir nesne ya da entrika unsuru. (North by Northwest‘teki mikrofilm)
* Açıkça sunmak yerine gizemli olsun diye suça atıfta bulunma.(Dial M for Murder)

Çoğu birbiri ile iç içe bu felaketler post-apokaliptik ya da distopik roman ve filmlerde olduğu gibi ansızın ve acımasız bir şekilde, bizi yok etmek için zamanını bekliyor olabilir. Yukarıdaki acemice hazırlanmış listeye daha pek çok madde, konuların uzmanları tarafından ilave edilebilir. Önemli olan; bu listedeki maddelerin kaçı insan eliyle hazırlanmıştır ve henüz işaretleri bile ortaya çıkmadan engellenebilir ya da (eğer kaçınılmazsa) ötelenebilir? Felaket ve kıyamet beklentisi eski bir gelenektir ve her zaman alıcısı bulunur. Ateşli evangelistler varsa onları dinleyen huşu içindeki müritler de oluyor. Ne kadar batıl inanç gibi görünürse görünsün ne kadar bilimdışı olursa olsun katastrofizmin ilginç bir yönü de var: Evrenin ve egonun mutlak varlığının olmadığının anlaşılması. Minibüs yazısı estetiği ile: fani dünya.

Felaketler eşikte bekliyorsa kadim bir arkadaşı yardıma çağırmak akıllara gelebilir: Ahlak. Çok klasik ve sıkıcı. Değil mi? İyi ve güzelin tanımlarının değiştiği bir devirde ahlaktan söz etmek ne kadar demode… mi acaba? Platon ve Aristo, sonrasında İhvan-üs Safa, Farabi, İbn-i Miskeveyh ve nihayet Gazali. Daha sonraları ise bin bir türlü felsefi düşünce akımı ahlak ile ilgilenmiş. Bugün gelinen nokta ise tam olarak, çok sesli bir koronun akor yaparken çıkardığı gürültü gibi. Herkes kendince erdemli, ahlaklı ama kimsenin kimseye faydası yok. Düşmekte olan bir uçakta ahlak hakkında konuşmak, hele hele nutuk çekmek sizi en sempatik yolcu yarışmasında üst sıralara taşımayabilir, evet. Az yukarıda yazan felaket listesine tekrar bir göz atıp şu erdemler üzerinde neden ve sonuç ilişkileri açısından, biraz kafa yormayı sessizce ve kendi kendinize de yapabilirsiniz:

Öfke yerine Ağırbaşlılık
Akıl yerine Hikmet
Şehvet yerine İffet.

Soldakilerin toplamı (bir arada olma durumu) Zulüm, sağdakilerin toplamı ise Adalet. Yukarıda ismi geçen filozof ve hikmet adamlarının hepsi aynı fikirdeler.(*) Aşağıdakini bilemiyorum.

Ahlâk: İyi ve kötü arasında tercih yapmak.

(*) Platon (ya da Eflâtun) Devlet adlı meşhur eserinde yukarıdaki tasnifi yapıyor, Aristo yineliyor, yüzyıllar sonra ilk kez İbn-i Miskeveyh aynı tasnifi alıp uyarlıyor ve Gazali nihai ve en kapsamlı haline getiriyor.

Şahane Hayat (1946) filminin yönetmeni Frank Capra.

Frank Capra’nın anlaşılmaz ve görkemli olan şeylere ulaşmaktansa apaçık olanı elde etme konusunda basit yöntemleri vardı. Üstesinden gelemeyeceği durumlara hiç girişmezdi. Korkunç bir savaştan görüntüleri (Frank Capra’nın İkinci Dünya Savaşı sırasında çektiği propaganda filmlerini kastediyor) beyazperdeye getiren bu yönetmen “Günümüzün büyük problemlerini aydınlatabilmek için nasıl filmler çekeceğimi bilmiyorum” diye ilan ediyor. “Her halukarda bu büyük insanlık sorunlarına fazlaca dolaysız yaklaşmanın doğru olmadığını düşünüyorum. Çok önemli gördüğüm iki şeyden ilki, kişinin içinde hissettiği inancı artırabilmek diğeri ise bugünlerde çok daha önemli; günümüz dünyasında her yerde görebileceğiniz ateizme karşı olan yönelimle savaşmaktır. Ülkenizi ve nihayetinde dünyayı iyileştirmenin yolu bireyin hayata karşı umut dolu bakışını iyileştirmektir. Dünyanın çektiği acıları, ödediği bedelleri resmi ve disiplinli programların sonucu olarak yaşamak zorunda kalan insanların içinde; canlanışı, acıların sonuçlarıyla savaşmayı yine böyle yöntemlerle sağlayamazsınız. İnsanları filmlerimizle öncelikle eğlendirmeliyiz. Daha sonra mesajımızı, o mesaj her neyse, bireylere adeta şans eseri ulaştırıyor gibi yapmalıyız.” diyor.

Bu şekilde Capra, ulaştığı büyük gişe rakamlarını da, filmlerindeki erdemlerin de sebebini ilan etmiş oluyor.

Edwin Schallert’in 1946 yılında, It’s A Wonderful Life filminin ardından Frank Capra ile yaptığı röportajdan alınmıştır. Frank Capra Interviews, edited by Leland Poague, sf.29-30 The University Press of Mississippi, 2004.

Ira Levin’in büyük nazi komplo romanı Boys from Brazil’i yıllar sonra tekrar izlerken Der Untergang’ın unutulmaz oyuncusu Bruno Ganz’ı görmek hoş bir sürpriz oldu. Pek çok kişiye göre yirminci yüzyılın en büyük aktörlerinden Laurence Olivier’in karşısında genç bir bilimadamını canlandırıyor Ganz. İlginçtir ki ana teması Hitler olan Boys from Brazil’den yıllar sonra belki de Hitler’i en iyi canlandıran aktör olarak, Der Untergang ile tarihe geçecekti Ganz. Elbette aktörün sadece fizyonomik olarak Hitler’e benzemesi değil aslında Ganz’ı başarılı kılan.

Bruno Ganz, Der Untergang

Müthiş etkileyici bir film olan Der Untergang’a, Ganz’ın katkısı tartışılmaz. Boys from Brazil ise zamanında oldukça sükse yapmış bir romanın aynı derecede etkili olmuş sinema versiyonu. 1978 tarihli filmde Laurence Olivier’in yanısıra amerikan sinemasının en önemli isimlerinden Gregory Peck ve James Mason rol alıyor. Film Kelebek ve Patton filmlerinin de yönetmeni olan Franklin J. Schaffner tarafından yönetilmiş. İyi aktörlerin üzerine yapışan bir stereotip yoktur, olmamalıdır. Laurence Olivier çok çok iyi bir oyuncudur, Boys from Brazil’de nazi avcısı bir yahudiyi canladırırken ondan iki yıl önce, 1976 tarihli Marathon Man’de cani bir nazi subayını canlandırmıştır. Laurence Olivier’in her iki karaktere de katkısı inanılmaz. Aynı şekilde To Kill A Mockingbird filminde ırkçılık karşıtı avukatı canlandıran, amerikan sinemasının efsane protagonistlerinden Gregory Peck, insanlar üzerinde tıbbi deneyler yapan acımasız bir nazi doktorunu müthiş bir performansla canlandırıyor. Bu yüzden kariyer sahibi aktör ve aktrisler her fırsatta farklı karakterleri canlandırmak isterler. Al Pacino bu yüzden sık sık eşcinsel karakterlerle seyirci karşısına çıkmıştır. Ne var ki Al Pacino ne yaparsa yapsın Michael Corleone ya da Vincent Hanna karakterini pek de aşabilmiş değildir. Ancak Robert De Niro için bir stereotip yazmak çok daha güçtür.

Laurence Olivier son filmlerinden biri olan Boys from Brazil’de genç Bruno Ganz ile birlikte

İyi bir oyuncunun üzerine “Jön” ya da “kötü adam”lık yapışmamalıdır. İyi oyuncular fizyonomilerini aşmak zorundadırlar. İşin sırrı buradadır. Twelve Monkeys filmindeki Jeffrey Goines karakterine bir göz atın. Bu adam, bizdeki jönler gibi kasım kasım kasılarak her zaman jön olmak zorunda hissetmemiş kendisini demek ki…

Erich Auerbach

İstanbul’un İkinci Dünya Savaşı öncesinde Nazi Almanyası’ndaki baskı ortamından kaçan çok sayıda bilimadamının kaçış noktalarından biri olduğunu biliyordum. Son günlerde okumakta olduğum Kader Konuk‘un Doğu Batı Mimesis isimli çalışmasıyla Erich Auerbach’ın bu bilimadamları arasında olduğunu ve en önemli eseri Mimesis: Dargestellte Wirklichkeit in der abendländischen Literatur (Mimesis: Batı Edebiyatında Gerçekliğin Temsili) isimli kitabını yazarken İstanbul’da bulunduğunu öğrenmiş oldum. Bu kitap karşılaştırmalı edebiyat disiplininde kurucu metin olarak nitelendirilecek kadar önemli bir çalışma. Kader Konuk ilginç çalışmasında, Auerbach’ın kitabını yazarken İstanbul’un o günlerdeki bilimsel ortamından ne derece etkilendiğini, kitaba İstanbul ve İstanbul Üniversitesi atmosferinin hangi şekillerde yansımış olabileceğini araştırıyor. Auerbach’ın İstanbul’a dair bir referansı dillendirmediğini de öğreniyoruz. Yani kitabın yazımı sırasında İstanbul ve dönemin Türkiyesi etkili olduysa bile yazar buna değinmemeyi tercih etmiş.

Dönemin hızlı ve “orijinal” batılılaşma çabaları arasında resmi kültür politikaları üretilmeye çalışılmıştı. Bununla ilgili pek çok eleştirel çalışma mevcut. Ancak Doğu Batı Mimesis konuyu Auerbach ve başyapıtı açısından ele aldığı için çok ilgi çekici bir noktada duruyor.

Sömürgeciliğin sonuçlarından biri olarak bilimin ve üniversite kurumunun Avrupa’daki yükselişi İkinci Dünya Savaşı ile son buldu. Avrupa dışına büyük bir beyin göçü yaşandı, göç etmeyen entelektüel birikim ise savaşın tozları arasında kayboldu. ABD’nin nükleer silah gücü ve uzay yarışındaki başarıları İkinci Dünya Savaşı öncesinde yaşanan bu beyin göçü ile büyük oranda ilişkili… Avrupa 19.yy’da elde ettiği bilimsel ve entelektüel üstünlüğü bu şekilde Amerika kıtasına kaptırmış oldu. ABD’nin ise bu bilimsel mirasa aynı seviyede sahip çıktığını söylemek pek mümkün görünmüyor. Bilim ve üniversite 19.yy’daki enerjisinden çok uzak ve çok daha ticari bir seviyede algılanıyor artık. Türkiye’nin ise aynı yıllarda etkin bir politika izleyip bilim insanlarını etkili bir şekilde Türkiye’deki üniversite kurumu faydasına kullanabileceğini ihtimalini düşünmek hem sadece bir hayal olarak kalıyor hem de hiç bir şekilde hazır olmayan bir ülkenin söz konusu birikimle nasıl başedebileceğini tahmin etmek güç bir problem olarak beliriyor.

Velhasıl, eğitim her işin başı. Hangi trenin arkasına takılacağını bilemeyen bomboş vagonlara benziyoruz.

Şöyle diyoruz “Tanrım, lütfen bize neyin doğru, neyin gerçek olduğunu söyle.” Bugün adalet yok. Zengin olan kazanıyor, fakirler ise güçsüz. İnsanların yalan söylemelerinden bıkarız. Ve belli bir süre sonra da bu yılgınlığa dönüşür. Biraz yorgun, kendimizi kurbanlar olarak düşünürüz… Ve kurbanlar oluveririz. Zayıflar… Zayıflar oluveririz. Kendimizden, inançlarımızdan kuşkulanırız. Kurumlarımızdan kuşkulanırız. Ve kanunlardan, hukuktan kuşku duyarız. Ama bugün kanun, sizsiniz. Hukuk sizsiniz. Kitaplar ya da avukatlar değil. Mermer bir heykel, ya da mahkemenin süsleri değil. Bütün bunlar yalnızca bizim adil olma arzumuzun, adaletin yerini bulması isteğimizin sembolleri. Onlar, aslında bir dua. Coşkulu ve çekingen bir dua. Benim dinimde şöyle denir: “İmanın varmış gibi hareket et,
sana iman verilecektir.”
Eğer…
Eğer adalete inancımız varsa, yalnızca kendimize güvenmeye ve adaletli davranmaya ihtiyaç duyarız. Adaletin kalplerimizde var olduğuna inanıyorum.

David Mamet’in en iyi eserlerinden The Verdict’ten final konuşması. Tipik bir David-Goliath (Davud-Calut) hikayesi olan The Verdict’in finalinde “doğru olanı yapmak” adına varlık yokluk mücadelesi veren avukat Frank Galvin’i Paul Newman canlandırıyor.

Ülkemizde oyunculuk işini yapan ya da yapmak isteyen kişileri (içlerinde yakın arkadaşlarım da var) ima ettiğim gibi bir anlam çıkmasın, ancak onlar dahil, konuyla ilgili herkes için belirgin bir ibret olduğu için Jason Bailey’in Flavorwire’daki derlemesini paylaşıyorum:

“Oyunculuk yeteneklerin en küçüğüdür ve maişetini sağlamak için de matah bir yol değildir. Nihayetinde Shirley Temple bu işi dört yaşındayken yapıyordu.”

“Oyunculuk tam bir salak işidir.”

“Bu işi yaparsınız çünkü benmerkezcisinizdir. Çok utanç verici bir meslektir.”
– Katharine Hepburn

“Oyunculuk nevrotik bir itkinin dışavurumudur. Serserice bir hayattır. Bana verdiği en büyük fayda, terapilerimin ücretini ödeyebilecek paraları kazandırmış olmasıdır.”

“Oyuncu öyle bir adamdır ki onun hakkında konuşmuyorsan seni dinlemez”
― Marlon Brando

“Oyunculuğun çok zor bir iş olduğunu söyleyen oyunculara tahammül edemiyorum. Oyunculuk kolaydır. Bütün gün blackjack masasında dikilen herhangi bir adam bunu rahatlıkla söyleyebilir.”
― Dean Martin

“Bu zor bir iş değil. Senaryoyu okursunuz. Beğenirseniz ve para konusu da tamamsa işi yaparsınız. Sonra yazılanları hatırlarsınız. Zamanında işe gidersiniz. Yönetmen size ne derse yaparsınız. Bittiğinde dinlenirsiniz ve sonraki kısma geçersiniz. Hepsi bu.”
― Robert Mitchum

“Hayatta kalmak için Kentucky’de tütün kestim. Bu zor bir işti. Kapı kapı sigorta sattım. Bu da zor bir işti. Oyunculuk ise zor bir iş değil. Böyle bir masada oturacak kadar şanslıysanız hayatınız boyunca şanslı olmuşsunuzdur. Başarıyı bir yerde bir şekilde yakalarsınız.” Konuşmanın yapıldığı söyleşinin video linki: (http://www.hollywoodreporter.com/news/george-clooney-albert-brooks-oscars-christopher-plummer-descendents-267221)
― George Clooney

“Oyunculuk teşhirciliğin mazoşistçe bir halidir. Kesinlikle bir yetişkinin yapacağı bir iş değildir.”
― Sir Laurence Olivier

“Hatırlıyorum, bir keresinde Lindsay Anderson’a bir partide oyunculuğun kovboyculuk oynamanın sofistike bir şekli olduğunu söylemiştim, o da benimle aynı fikirdeydi.”
― John Hurt

“Oyunculuk sadece; çok sayıda insanın öksürüğünü tutabilme sanatıdır”
– Sir Ralph Richardson

“Bana oyunculuk hakkındaki tavsiyelerimi mi soruyorsun? Dekordaki mobilyalara sakarlıkla çarpma ve motivasyon için cuma günkü haftalık ödemelerini düşün.”
― Noël Coward

“Zamanında işe git, rolünü ezberle ve dekora çarpma.”
― Spencer Tracy

“ ‘Karakterin içindeydim’ ve ‘o karaktere dönüşmüştüm’ ve benzeri şeyler diyen ikiyüzlü oyunculara acıyorum. Bu iğrenç bir şey. Sadece üst düzey bir kendi kendini tatmin.”
― Johnny Depp

“Herhangi bir oyuncu, size canlandırdığı kişiye dönüştüğünü söylediğinde, eğer kendisine şizofren teşhisi konmadıysa, sizi açıkca aldatıyordur.”
― Gary Oldman

“Çok kolaydır. John Wayne’e sormuş olsaydınız size muhtemelen şöyle derdi: ‘Pekala, Monument Valley’e git ve bir at bul.’ Oyunculuk çok basittir. Bu büyük amerikalı oyuncuların yaptığı bir kandırmacadır. John Wayne oyunculuk yapmak zorunda değildi, sadece ata binerdi. Gary Cooper, bütün bu adamlar çok zekiydiler. Çok fazla çabalamaları gerekmiyordu.”

“(Metot oyunculuğu hakkında) Hepsinin son derece zırva olduğunu düşünüyorum. Anlayamıyorum. Oyuncular bunu yapmak istiyorlarsa, tamam. Acınacak halde olmak istiyorlarsa kendileri bilir. İlgilenmiyorum. Bu bir meslek. Ben de işimi yaparım. Bir karaktere dönüşebilmek için kesinlikle hayatımı acınacak bir hale sokamam. Bu iğrenç bir şey. Sırf oyunculuk performansını iyileştirebilmek için huysuzlaşan bir grup insanla kim birlikte olmak ister ki? Yani ona şu ya da bu diyeceksiniz? Bu çok sıkıcı. Böyle oyuncularla çalıştım. Hepsi de birer başbelasıydı, gerçekten de öyleler. İnsanı çalışırken huzursuz ediyorlar ve bence işlerinde söylendiği kadar da iyi değilller.”
― Sir Anthony Hopkins

“Hayatınız boyunca, insanları onun için sürgün ettikleri bir şeyi yapabilmek için çabalayarak geçiriyorsunuz”
― Jane Fonda

“Bana büyük bir aktör gösterin ben size berbat bir koca göstereyim. Bana büyük bir aktris gösterdiğinizde ise şeytanı görmüş olacaksınız.”
― W.C. Fields

…Bense genellikle çitte keşfettiğim bir aralıktan usulca sıvışır, kurumuş iki çeltik tarlasından geçerek terk edilmiş Çin askeri havaalanına girerdim. Bir tane boş hangar olmasına karşın, pistin kenarında, uzun otların arasında, unutulmuş bir Çin avcı uçağı iskeleti vardı. Pilot kabinine tırmanır ve kirli kontrol kabininin çevrelediği, alçak metal koltuğa otururdum. Son derece büyüleyici bir deneyimdi bu benim için ve eğlence parkındaki aletlerden çok daha heyecan vericiydi. Bunun nedeni savaş sırasındaki sesleri, makineli tüfeklerin ateşini ve hızla akıp giden rüzgarı hayal etmem değil, bu yere çakılmış ama gizemli uçağın içinde, bir uçuş rüyasında tek başına olmamdı. Bu uçağı üç dört kez, ne zaman öğle vakti düzenlenen bir parti olsa, ziyaret ettim ve yetişkinlerden biri beni çitin öteki tarafına geçerken gördüğünde de kaybettiğim uçurtmamı aradığımı söyledim…

Türkçe tercümesini oldukça başarılı bulduğum J.G.Ballard’ın otobiyografik kitabı Hayatın Mucizeleri‘ni okurken, Spielberg’in Ballard’ın çocukluğundan çarpıcı bir kesiti anlattığı Empire of the Sun‘ı önceden izlemişseniz tarifsiz bir keyif alıyorsunuz. Film, Christian Bale’in dünya çapında tanınan bir oyuncu olma yolundaki ilk önemli adımıydı. Kitabı okurken John Williams’ın film için yaptığı müthiş müzikler, kulaklarımda çınladı durdu… Müthiş bir yazarın elinden çıkmış çarpıcı bir otobiyografi. Ayrıntı Yayınları’ndan…

Evimin önünde akan bir ırmak var. Çok kirli. Belli ki geçtiği yerde ne varsa toplamış getirmiş. Bütün o öteberi ve çer çöpün büyük bir kısmı evimin önünden akıp geçiyor. Bir kısmı ise gözümün önünde duruyor, evimin önünü kirletiyor.

Evimin önü dediysem de aslında özel bir bölge değil, herkese açık bir alandayım. Sadece benim evimden ırmağın gürültüyle akışı ve olan biten her şey görünebiliyor. İnsanlar toplanmışlar, yüksek sesle konuşuyorlar. O ne enerji Allahım! Gece gündüz bitmek bilmeyen bir enerji ile ırmak hakkında konuşuyorlar. Evet çoğunluk konuşuyor. Bir diğer kısmı ise bitmek bilmeyen bir eylem içinde. Bir kısmı ise kenarda bir yerde oturmuş ırmağı izliyor ve hayal kuruyor. Balık tutmaya çalışanlar, köprü inşaatında çalışanlar, kayıkları ile ırmağın karşı kıyısına gelip gidenler, insan ve yük taşıyanlar… Güneş sabırla bu kalabalığın üstüne doğuyor her gün. Yıldızlar sessiz ve sakin bu telaşlı ırmak insanlarını izliyorlar.

Bu kadar insan, bu kadar koşuşturmaca olur da kavga olmaz mı! Çoğu zaman konu bile önemli değil. İnsanlar çarçabuk gruplara ayrılıp kavgaya tutuşuveriyorlar. Bütün kavgaların, sadece kavgaların değil bütün eylemlerin hepsi ırmakla ilgili. İşin aslını bilmesem insanların nerdeyse ırmağa taptığını söyleyeceğim… Varsa da yoksa da ırmak.

Kalabalığın çok büyük bir kısmı her daim Irmakla ilgili bir şeyler planlıyor, hayatlarını ırmağın akışına göre düzenliyor. Irmağın suyunu, içindeki balıkları, yosunları, birbirinden farklı pek çok şeyi bazen karınlarını doyurmak için bazen serinlemek için bazen kendilerine bir ev inşa etmek için kullanıyorlar. Irmağın kirli oluşu onları etkilemişe benzemiyor. Hızla akan su öylesine değişken ki… Ayağını sokan ırmağın kaynağından gelen her yeni damla suyun yepyeni bir şey olduğunu düşünmeden edemiyor. Bu devamlı yenilenme hali çoğu insanı büyülüyor ve aslında akan suyun akmakta olduğunu, elde avuçta tutulamadığını unutturuyor. İnsan ırmağı seyrederken felsefi düşüncelere kendini kaptırmadan edemiyor. Kimi zaman bu düşüncelere hayaller karışıyor.

Irmağın nerede doğduğu ve nereye döküldüğü hakkında pek çok efsane var. Herkes bu efsaneler hakkında bilgi sahibi. Ama işin aslı ırmağa ayaklarını sokup serinlemek varken efsaneleri kimsenin umursadığı bile yok. Efsane dedim ama ırmak hakkında bilimsel çalışmalar da mevcut. Cilt cilt kitap yazan çok bilgili profesörler var. Vakit bulursam okumak istiyorum yazdıkları şeyleri ama vaktim yok.

Bir balık tutuyorum. Balığı elime aldığımda balıkla göz göze geliyoruz. Kimyasal artıklardan kör olmaya yüz tutmuş gözlerini dikmiş benimkilere bakıyor. Ağzını açıp bir şey söyleyecekmiş gibi kıpırdatıyor ama konuşamıyor. Kirli ırmak suyuyla dolu kovaya atıyorum, akşama karnımı doyuracağım onunla.

Irmak için ölen insanlar var. Irmağa dalıyorlar ve bir daha onları gören olmuyor. Bir de başka insanları ırmağa atan ve öldürenler var. Bütün bunlar büyük tartışmanın, ırmak etrafındaki o büyük gürültünün bir parçası tabii. Irmakta kaybolanlar gerçekten ölüyorlar mı yoksa akıntıya kapılıp başka bir yerde kıyıya mı çıkıyorlar bilen yok. Bu konu hakkında da binlerce fikir ve ateşli savunucuları olduğunu söylememe gerek yok. Neden her fikrin bu kadar ateşli savunucuları var ki?

Sonra bir gün bir fikir geliyor aklıma. Efsaneler gerçek olabilir mi diye düşünüyorum. Hani şu ırmağın doğduğu yer hakkındaki efsanelerden söz ediyorum. İnsanları dinliyorum önce. Herkes bir şey söylüyor ve nihayetinde her konuda olduğu gibi ırmak hakkında da yapayalnız olduğumu farkediyorum. “Nihayetinde yapayalnız” olduğunu farketmek bir varoluş katmanı aslında… Başka katmanlar da var hissediyorum. Evimin çevresindeki bütün gürültüye kulaklarımı tıkamaya karar veriyorum. İçimden bir ses, hem de çok derinlerden gelen bir ses, ırmağın kıyısından yavaş yavaş yukarı doğru yürümelisin diyor. Zor olanı yapıp ırmağın tersi yönde yürümeye başlıyorum. Irmağın kaynağına yaklaştıkça insanların çıkardığı gürültü azalıyor, ırmağın sesi belirginleşmeye başlıyor. Bu yürüyüşüm sanki zamanda geriye doğru yapılan bir yürüyüş gibi. Çünkü yürüdükçe yanımdan akan giden ırmak suları, geride bıraktığım kavgacı kalabalık için sadece “gelecek”. Benim için ise “şimdi”…

Yolculuğum boyunca ırmağı kirleten şeyleri görmeye başlıyorum. Bir yerde bir fabrika atık sularını ırmağa bırakıyor bir yerde bir kamyon çöplerini boşaltıyor, kusan, dışkılayan insanlar görüyorum, midem bulanıyor. Üstelik evimin çevresindeki kalabalığın ırmağın bu tarafında olan bitenden haberi yok. Suya öylesine aşık olmuşlar ki ne kiri ne de kirletenleri görmüyorlar. Bir de ilginç olan bir şey var; ırmak boyunca kaynağa doğru yürüdükçe su daha kırılganlaşıyor. Yani suya ne kadar yukarılarda bir çöp atarsanız ırmağı o kadar daha çok kirletiyorsunuz. Çöp yayılıyor ve nerdeyse kendisinden sonraki bütün suyu kirli hale getiriyor. Bu yüzden kaynağa yaklaştıkça daha temiz bir ırmakla karşılaşıyorum. Irmak o kadar güzelleşiyor ki kana kana içmek istiyorum. Bir yandan da suyu kirletmekten ölesiye korkar hale geliyorum çünkü yapacağım bir hata bütün ırmağı etkileyebilir, bütün o kalabalık bu sebeple benden nefret edebilir.

Evimin etrafında kopan kavga gürültüyü hatırlıyorum ve anlamsız geliyor. Daha önce bu yolculuğu yapmadığım için hayıflanıyorum. Keşke diğerleri de burada olsalardı. O kadar anlamsız, boş şeylerle oyalanıyorlar ki. Evet o çok ciddiye aldıkları işleri aslında sadece oyalanmaktan ibaret. Soruların da cevapların da berrak olduğu bu yeri insanların görmeleri gerekiyor. Şimdi ciddi bir soruyla karşı karşıyayım: geri dönmeli miyim? Irmağın doğduğu, suyun gürül gürül fışkırdığı o kaynağı göremedim ama daha fazla ilerleyecek mecalim de kalmadı. Irmağı iki kıyısını kaplayan ormanın serinliğini derinden hissediyorum. Bir baykuşun ötüşü uzaklarda yankılanıyor.